جفری کوپرسکی
ترجمه : امیرمسعود جهانبین
امیرمسعود جهانبین
فیزیک خداباوری (خدا، فیزیک و فلسفهی علم)
فیزیک خداباوری (خدا، فیزیک و فلسفهی علم) اثر جفری کوپرسکی
این کتاب دیدگاهی نو به برخی مسائل فلسفی و الهیاتی است. همانطور که در عنوان فرعی کتاب: خدا، فیزیک و فلسفه علم آمده است، کوپرسکی با استفاده از فلسفه علم به سراغ برخی از مسائل از جمله تنظیم دقیق جهان، اراده آزاد، فعل الهی و … میرود. او دو گروه از افراد را معرفی میکند: کاشفان و نقشهکشان. کاشفان در لبههای علم، چیزهای جدیدی پیدا میکنند و بینشهای تازهای ارائه میدهند اما نقشه کشان کسانی هستند که این دادههای پراکنده را نظم میدهند و دسته بندی میکنند. کوپرسکی با آنکه خود را یک کاشف نیز میداند اما معتقد است که بیشتر یک نقشه کش است. او در این کتاب به دنبال نقشهکشی قلمرو علم و دین میرود. اگر کنجکاو باشید که بدانید مکانیک کوانتومی، نسبیت و نظریه آشوب چه ربطی به باورهای دینی دارند، این کتاب به شما کمک خواهد کرد.
از نظر کوپرسکی پرداختن به این مسئله کار یک فیلسوف است نه فیزیکدان، چرا که این روزها فوق تخصصگرایی بیداد میکند و یک فرد در یک تخصص خاصی از رشته خود مشغول است. بنابراین هیچ کس واقعاً یک متخصص در دانش فیزیک نیست چه رسد به متخصص در تمام علم و مدعی است که قلمرویی که بحثهای علم و دین در آن رخ میدهند نه علم است و نه دین بلکه در حوزه فلسفهی علم است.
در ادامه معرفی مختصری از هر یک فصول کتاب آمده است:
۱- علم و دین: برخی مقدمات
احتمالاً تا کنون دستهبندی معروف چهارگانه از رابطه علم و دین را شنیدهاید که شامل سازگاری، استقلال، تعارض و گفت و گو میشود. کوپرسکی معتقد است که رابطه میان علم و دین ظریفتر و پیچیدهتر از آن است که معمولاً فرض میشود و خرد متعارف دربارة علم و دین عمیقاً معیوب است. در این فصل برای فهم این رابطه با تاریخ علم آغاز میکند و اینکه اصلاً سرشت خود علم چیست؟
۲- تنظیم دقیق و کیهان شناسی
حدود سی سال پیش بود که متوجه شدیم برای اینکه حیات و موجودات، ممکن باشند باید تعداد زیادی از متغییرهای کیهانشناختی در بازههای به شدت محدودی تنظیم شده باشند، اگر هر کدام از این ثابتها را به مقدار اندکی تغییر دهیم دیگر هیچ کدام از آفریدگان در این جا یا هر جای دیگری از جهان وجود نخواهد داشت به این حالت تنظیم دقیق میگویند. بسیاری از فیزیک دانان و فلاسفه معتقدند که تنظیم دقیق نیازمند تبیین است. خداباوری یکی از پاسخهای ممکن است. در این فصل برخی مثالهای تنظیم دقیق و بهترین تبیینهای طبیعتگرایانه برای آن بررسی خواهد شد.
۳- نسبیت، زمان و ارادهی آزاد
یکی از مسائل قدیمی در میان فلاسفه بحث اراده آزاد است. فیزیک معمولاً با تضعیف امکان آزادی نقش مهمی را در این گفت و گو بازی کرده است. ابتدا با ظهور فیزیک نیوتنی نسخههای جبرگرایانهای پدید آمد که طبق آن اگر قوانین فیزیک رفتار همه اشیاء را معین میکند دیگر جایی برای اراده آزاد نیست. اما با ظهور مکانیک کوانتومی این نگرانی کاهش یافت. با این حال داستان این جا تمام نمیشود زیرا طبق نظریه نسبیت انیشتین زمان جریان ندارد و هیچ تفاوت واقعی بین گذشته و آینده وجود ندارد. هر چیزی که در زمان حال رخ میدهد نمیتواند آینده را تغییر دهد. در این فصل بررسی میشود که کجا باید جایی برای اراده آزاد یافت.
۴- فعل الهی و قوانین طبیعت
از زمان پیدایش مفهوم «قوانین طبیعت» فلاسفه و الهیدانان همواره درباره رابطه خدا با آن قوانین پرسشهایی طرح کردند. برخی معتقدند که خداوند هیچ گاه قوانین طبیعت را نقض نمیکند و در عین حال بیشتر خداباوران بر این باورند که خداوند نیایشها را پاسخ میگوید و گاهی در نظم طبیعی دست میبرد. این سوال ایجاد میشود که خداوند چگونه میتواند بدون شکستن قوانین طبیعت عملی انجام دهد؟ در این فصل یکی از پاسخها که مبتنی بر مکانیک کوانتومی است، ارزیابی میشود و همچنین بررسی میشود که چه میشود اگر خداوند قوانین طبیعت را نقض کند؟ در نهایت این نتیجه حاصل میشود که این بحث باید در هر دو بستر علمی و الهیاتی دوباره بررسی شود.
۵- طبیعتگرایی و طراحی
طراحی هوشمندانه معمولاً به تکامل مربوط میشود اما این که کسی چه طور پاسخهای مربوط به طراحی هوشمند را پاسخ میگوید، در دیگر علوم، از جمله فیزیک شاخه میگسترد. ظرف چهل سال گذشته، فیلسوفان علم پیشرفتهای مهمی در فهم ما از استثناها، تغییر نظریه و باورهای پس زمینه داشتهاند. مناقشه طراحی هوشمندانه میتواند از این کار سود ببرد.
۶- فروکاهش و پیدایش
طبق فروکاهشگرایی همه نظریات سطح بالاتر قابل تقلیل به سطح فیزیک هستند. این دیدگاه در فلسفه تحلیلی، پروژهای شکست خورده تلقی میشود. جایگزین این مفهوم، پیدایش میتواند باشد. به عنوان مثال، آیا ممکن است ذهن، هستومند خودمختاری باشد که از مغز پدیدار میشود اما با آن عینیت ندارد؟ در این فصل با کاربرد مثالهایی از علم فیزیک این تاکید جدید بر پیدایش سنجیده میشود.
۷- جعبهی ابزار فلسفهی علم
در این فصل پیشنهاداتی مطرح میشود در مورد اینکه چگونه ابزارهای فلسفه علم از جمله موضوعات مربوط به انتخاب نظریه، استثناها و تغییر نظریه، صدق و صدق تقریبی، تعین ناقض و واقعگرایی/ناواقعگرایی، میتوانند به پژوهشگران در دین، الهیات و فلسفهی دین کمک کند.